zkEVM Yarışı Sürüyor


0

Giriş

Ethereum’u Rollup’lar yoluyla ölçeklendirmeye gelince, Zero Knowledge – ZK -Sıfır Bilgi Rollupları ve özellikle EVM uyumlu ZK Rollup’ların (zkEVM’ler) ortaya çıkışı, genellikle çok değerli kabul edilir. Gelişim açısından henüz tam olarak başarılı olunmasa da, çeşitli projeler son zamanlarda inovasyon açısından vitesi artırdı ve yıllar önce ortaya çıkanları görünüşte kavranabilir hale getirdi. Girişimler devam ederken kimin bir zkEVM’yi ölçekte başarıyla uygulayabileceğini göreceğiz ve erken kullanıcı benimsemesi açısından projelerin yarışı şimdi başladı.

Yukarıdakileri akılda tutarak, ZK Rollup’ların neden Optimistic Rollup’lara kıyasla genellikle olumlu görüldüğünü  hızlıca hatırlayalım. Her iki Rollup biçimi, ölçeklenebilirlik ve verim açısından büyük gelişmeler sunsa da, ZK Rollup’ları, süre kısıtı yoksa işlem kesinliği ve güvenlik açısından büyük avantaj sağlar. İkincisi, ZKRollup’lar, diğer aktörlerin sahtekarlık kanıtları sunmak için dürüstlüğüne güvenmek yerine, güvenlik için güvenilir olmayan kriptografik mekanizmalara güvendikleri için genellikle daha güvenli olarak görülür. Tabii ki, Optimistic Rollup’lar kendine özel faydaları da vardır, örneğin kanıtları oluşturmak için özel makinelerde en iyi şekilde gerçekleştirilen maliyetli karmaşık hesaplamaları gerektirmezler ancak bunlar, diğer her şeyi eşit olarak not etmek için büyük bilet kalemleridir.

Buraya kadar her şey eşit gibi görünse de aslında değil. Çünkü genelde Optimistic Rollup’lar EVM yani Ethereum Virtual Machine – Sanal Makine  uyumludur; bu da, toplam kilitli değer (TVL) açısından Optimistic Rollup’ların bugüne kadar daha popüler olmasını sağlamıştır.

Rollup Nedir?

Rollup’lar, zincir dışı (veya Katman 2) ölçeklendirme çözümleri olarak kabul edilir, çünkü işlemleri, üzerine inşa edildikleri çekirdek Katman 1 blok zincirinin dışında yürütürler. Bir blok zincirdeki  her işlem Katman 1’de yürütülür ve işlenirse, bu ağ yüksek işlem hızlarını ve çıktıyı sağlayamaz. Rollup’lar, Katman 1’lerin işleme yükünü hafifletmelerine yardımcı olur. Rollup’lar, işlemleri ana ağdan “çevrimdışı” olarak işler, bu işlemleri tek bir blokta toplar ve ardından bu bloğu son yayınlama için Katman 1’e geri gönderir.

Rollup’ların Amacı Nedir?

Aslında, binlerce işlemi zincir dışı işleyerek ve ana ağa yalnızca tek bir işlem göndererek, toplamalar, temel Katman 1 blok zincirinin ölçeklenebilirliğini ve verimini büyük ölçüde artırabilir. Mevcut Ethereum ağı saniyede yaklaşık 30 işlemi (TPS) işleyebilirken, toplamalar, verimi yüzlerce hatta binlerce TPS’ye çıkarma potansiyeline sahiptir.

Şimdi iki ana Rollup türünü hatırlayalım.

  • Optimistic Rollup’lar: Adlarını zincir üzerinde işlem verilerini gönderme biçimlerinden alır. Bu verileri “iyimser” bir şekilde yayınlarlar – yani, yayınlarken tüm zincir dışı işlemlerin geçerli olduğunu varsayarlar.
  • ZK Sıfır Bilgi (ZK) Rollup’ları: Optimistic Rollup’lardan çok farklı değildir. Onlar gibi, işlemler zincir dışı yürütülür ve ardından gruplar halinde paketlenir. Ancak, daha sonra OR gibi tüm işlem verilerini zincir üzerinde yayınlamak yerine sonuçlandırmak için geçerlilik kanıtlarını ana ağa gönderir.

ZKP Nedir? ZK Teknoloji ile ilgili daha fazla detay için yazımıza buradan ulaşabilirsiniz!

EVM Uyumluluğu ve Eşdeğerliği Nedir?

Herkese açık, genel amaçlı Rollup’şarın hepsinin tipik olarak ortak bir hedefi paylaştığını unutmayın: benimseme açısından ağ etkileri oluşturmak için geliştiricileri ve kullanıcıları olabildiğince hızlı bir şekilde dahil etmek. Bu ifade, kısaca, EVM uyumluluğunun yeni blok zinciri ağları/Rollup’ları için kolaylaştırmaya yardımcı olduğu şeydir. Nasıl ve neden olduğunu keşfedelim.

EVM (Ethereum Sanal Makinesi) Nedir?

Öncelikle, EVM nedir? EVM, özünde bir yazılım platformu olan Ethereum Virtual Machine anlamına gelir.

Yüksek düzeyde, bir blok zinciri ile herhangi bir zamanda yalnızca bir kanonik “durum”  olabileceğini unutmayın. Bu durum, o andaki tüm blok zinciri hesaplarını, bakiyelerini vb. içerir. Ethereum durumunda, EVM kısmen tüm bu verileri tutmak için büyük bir veritabanı görevi görür.

Ancak, EVM aynı zamanda daha dinamik bir rol oynamaktadır. Ethereum’un durumu sadece tüm hesapları ve bakiyeleri tutan büyük bir veri yapısı değil, aynı zamanda önceden tanımlanmış bir dizi kurala göre bloktan bloğa değişebilen bir makine olarak çalışmasıdır. Bu kurallar, tahmin edebileceğiniz gibi, EVM tarafından tanımlanır – bu nedenle, Ethereum üzerinde işlem yapmak isteyen ve EVM’ye uygun olarak yazılmayan herhangi bir akıllı sözleşme işlenmez. Sadece bu değil, aynı zamanda Ethereum blok zincirinin kaydı izin verilen her işlemle değiştikçe, EVM sürekli olarak ağın yeni durumunu izler ve hesaplar. Dolayısıyla hem ağ geçidi bekçisi hem de gerçek zamanlı kayıt memuru olarak hizmet eder. Açıklamaya yardımcı olması için burada bir örneğe bakalım.

Ethereum’da bir akıllı sözleşme veya bir merkeziyetsiz  uygulama (dApp) oluşturduğunuzu varsayalım. Standart herhangi bir akıllı sözleşmede olduğu gibi, bu sözleşmede de belirli koşullar sağlandığında yürütülecek tanımlanmış bir işlemler listesi bulunur. Bir girdi verildiğinde akıllı sözleşme bir çıktı/işlev gerçekleştirmesi gibi. Bu akıllı sözleşme, EVM’nin mevcut kurallarına uyduğu ölçüde, EVM, Ethereum ağında (EVM’nin hesapladığı) yeni bir blok ve duruma yol açan yürütülmesini kolaylaştırmaya yardımcı olacaktır. Teknik açıdan istekli olanlar için, EVM, talimatların okunabilmesi ve işlemlerin sanal makine tarafından gerçekleştirilebilmesi için akıllı sözleşme işlem kodlarını (Solidity gibi programlama dillerinde yazılan işlem kodlarının kısaltması) bayt koduna çevirerek yürütmeyi kolaylaştırmaya yardımcı olur.

Bu nedenle EVM,  Ethereum’un can damarıdır. Akıllı sözleşmeleri yorumlayarak / yürüterek ve akıllı sözleşme giriş verilerine yanıt olarak Ethereum ağının durumunu bloktan bloğa hesaplayarak, nelerin işlenebileceğine ilişkin kuralları tanımlar ve ağın durumunu gerçek zamanlı olarak günceller.

EVM Uyumluluğu

Bir blok zincirinin EVM uyumlu olması için akıllı sözleşmelerinin EVM’nin belirli özelliklerine ve kurallarına uygun bir şekilde yazılmış olması gereklidir. Yani EVM uyumluluğu, bir blok zincirdeki akıllı sözleşmelerinin nasıl yazıldığı ve dağıtıldığı ile ilgilidir.

Çok basit bir yol izleyelim; Ethereum ağında okunabilen kodu kopyalayıp yapıştırırsanız ve farklı bir blok zincire yerleştirirseniz, bu aktarılmış akıllı sözleşmeyi / kodu desteklemek ve işlemek için başka bir blok zincir inşa edilirse, bu zincir EVM uyumlu olarak kabul edilir. Neden başka bir blok zincir kendini bu standartlara göre yapılandırsın? Cevap, piyasaya çıkan blok zincirler bu “tak ve çalıştır” yeteneği, geliştiricileri ekosistemlerine çekmek için yaparlar. Ethereum dünyanın en popüler ağıdır. Diğer zincirlerin geniş geliştiriciler ve uygulamalar ağından potansiyel olarak faydalanabilmesi için, başkalarının aşina olduğu sisteme uymaları gerekir.

EVM uyumlu olmayan zincirleri düşünelim. Tamamen yeni standartlar ve ekosistemler oluşturarak, EVM uyumlu olmayan zincirlere, Ethereum araç setini temelden değiştirme ve kendilerini çeşitli şekillerde farklılaştırma özgürlüğü verilir. Bununla birlikte, çoğu muhtemelen Ethereum’a aşina olan geliştiricileri yeni ekosisteme çekmeyi  zorlaştırıyor. Örneğin, bir blok zinciri EVM uyumluysa, geliştiriciler, kodu yeniden yazmak veya maliyetli ve zaman alıcı akıllı sözleşme denetimleri yapmak zorunda kalmadan, Ethereum’daki mevcut dApp’leri hızla çoğaltabilir ve yeni zincirlerine yerleştirebilir. Bu özellik, EVM uyumlu olmayan zincirlere geçiş yapan Ethereum geliştiricileri bu özelliği kullanamaz. Bu da diğer zincirlerin daha düşük proje sayısına ve pazar payına sahip olmasına sebep olur.

EVM uyumluluğu, uygulama geliştiricilerinin bu yeni zincirlere akıllı sözleşmeler yerleştirmesi için giriş engellerini azaltarak çok sayıda blok zincirin son derece başarılı olmasını sağladı.  EVM uyumlu Katman 1 projelerine en güzel örnek olarak Avalanche, BNB, Fantom ağlarını verebiliriz.

Peki EVM uyumlu blok zincirler aslında sadece Ethereum birer kopyası mı? Pek değil. EVM uyumlu bir blok zincirin akıllı sözleşmeleri, EVM ile uyumlu bir şekilde yazılmış olsa da, güvenlik, teknoloji gibi farklı özelliklerle sıyrılabilir.

EVM Eşdeğerliği

Kısaca, EVM-eşdeğerliği, EVM-uyumluluğundan bir adım daha ileri gider ve bir blok zincirin akıllı sözleşmelerinin EVM spesifikasyonlarıyla tam bir uyum içinde yazıldığı ve konuşlandırıldığı anlamına gelir.

Yukarıda açıkladığımız EVM uyumlu blok zincirlerin ‘tak ve çalıştır’ özelliğini hatırlayın. EVM eşdeğeri zincirler için bu gerçekten “tak ve çalıştır”dır çünkü tüm kodlar Ethereum sarı kağıdına (kullanılan ismi böyle) uygundur ve bir EVM uyumlu zincirde yazılanlar tam olarak olduğu gibi dağıtılabilir. Bu kurulum, mevcut akıllı sözleşmeleri ve dApp’leri başka bir yere dağıtma söz konusu olduğunda daha da büyük ağ etkileri sağlar.

Buna karşılık, EVM uyumlu blok zincirler üzerine yazılan akıllı sözleşmelerin, tam EVM “eşdeğerliğini” elde etmesi gerekmez – akıllı sözleşmelerin temel kodunun minimum düzeyde yeniden yazılması meydana gelebilir. Bu sapmalar, Ethereum geliştiricilerinin mevcut dApp’leri kopyalaması için hala nispeten kolay olmasına rağmen, sonuçta EVM uyumlu zincirler arasında bir dereceye kadar parçalanmaya yol açar.

Hepsini Bir Araya Getirmek

Daha önce belirtildiği gibi, iki Rollup biçiminden yalnızca Optimistic Rollup’lar şu anda EVM ile uyumludur. Sıfır bilgi teknolojisi ve kanıtlarla ilgili karmaşıklık göz önüne alındığında, Ethereum, ZK dostu olarak tasarlanmamıştır. Bu nedenle  zkEVM’lerde ölçeklenme sıkıntıları baş göstermiştir. Bu da yepyeni, gelişime açık bir alan olarak karşımıza çıkıyor. Şimdi işlevsel zkEVM geliştirmeye öncülük edenlere bir göz atalım.

zkEVM Üzerine Çalışan Projeler

Aşağıda listelenen her proje, mevcut geliştirme durumunun yanı sıra EVM Uyumluluk seviyesi referans alınmıştır. Bu projeler her geçen gün yeni özellikler ve yetenekler açıklıyorlar dolayısıyla bu yazıyı okuduktan sonra projeleri takip etmeye devam etmenizi öneririz.

Polygon zkEVM

Geliştirme Durumu: Bir aydan kısa bir süre önce, Polygon, kendi zkEVM projesine verilen isim olan Polygon zkEVM için halka açık test ağının başlatıldığını duyurdu. Bu duyuru, Mir Protokolü’nün satın alınması ve Hermez Network ile birleşme dahil olmak üzere sıfır bilgi kanıtlı teknolojilerini desteklemek için Polygon’un bir dizi faaliyetinden sonra geliyor. Test ağı şu anda savaş testi modunda ve Polygon, kullanıcıları ağda konuşlandırmaya ve olası hataları bulmaya yardımcı olmaya teşvik ediyor. Mainnet launch’u için ise takvimler 2023 yılının ilk yarısı olarak gösteriyor.

EVM Uyumluluk Düzeyi: Polygon, zkEVM’sini tamamen EVM eşdeğeri yapmak için çabalıyor olsa da, henüz tam olarak başarmış değil. Şu anki haliyle, tam eşdeğerlik için birkaç nokta göz ardı edilirse, EVM-uyumlu olduğu düşünülebilir. EVM işlem kodlarını desteklemesine rağmen, projenin Github kod deposu, Ethereum uyumluluk testlerinin %97’sini kapsıyor. Son zamanlarda topluluk, Polygon’un % 100 EVM eşdeğeri olmadığını fark ettiğinden eleştirilerde vites arttırmış durumda. Bununla birlikte, Polygon’un zaman içinde uyumluluğu daha da geliştirmesi bekleniyor.

zkSync 2.0

Geliştirme Durumu: Matter Labs tarafından kurulmuş olan zkSync; Polygon’a benzer şekilde zkSync 2.0 olarak adlandırılan zkEVM lansmanı ile ilgili olarak yakın zamanda birçok etkinliğe sahiptir. 28 Ekim 2022’de proje, ‘Baby Alpha’nın yayınlandığını duyurdu. Lansmanla birlikte zkSync 2.0 ana Ethereum ağında dağıtılan ilk zkEVM çözümü oldu. Bu, teknik olarak zkEVM’nin ana ağının yayınlanması olarak hizmet etse de, ancak platform henüz herhangi bir  projeyi desteklemiyor. Prohe ekibi, her şeyin doğru şekilde çalıştığından ve beklendiği gibi performans gösterdiğinden emin olmak için stres testleri yürütmeye devam ediyor.

2022’nin 4. çeyreğinde, geliştiricilerin test ağından ana ağa geçmeye başlaması bekleniyor, ancak sistem yine de harici kullanıcılara kapalı olacak. Tüm güvenlik kontrolleri onaylandıktan sonra, tam alfanın 2022 yılının sonuna kadar çıkması bekleniyor. zkSync ekosistemindeki 150’den fazla projenin aynı anda başlatılmasıyla, tam alfanın yayınlanması oldukça büyük bir olay olacak. Şu anda zkSync üzerinde inşa edilen dApp’ler arasında popüler Chainlink ve Uniswap bulunmaktadır.

EVM Uyumluluk Düzeyi: zkSync 2.0, EVM uyumluluğu (Eşdeğerliği değil) hedefiyle inşa ediliyor, ancak henüz Polygon’dan daha az uyumlu seviyede. Polygon, aksi takdirde herhangi bir kodun minimum yeniden yazılmasıyla tüm EVM işlem kodlarını destekleyerek “iş kodu düzeyinde eşdeğerlik” elde ederken, zkSync 2.0 belirli EVM işlem kodlarını açıkça desteklemiyor. Bu fark, daha hızlı kanıt oluşturma süreleri veya daha düşük maliyetler gibi belirli avantajlar yaratsa da, uyumluluk göz önüne alındığında olumsuzdur. Doğal olarak Ethereum dApp’lerini destekleme ve/veya EVM araçlarını paylaşma söz konusu olduğunda daha fazla sorunla karşılaşılacaktır.

Scroll

Geliştirme Durumu:  EthCC – Ethereum Community Conference 2022’de genel amaçlı zkEVM’ler için çalıştıklarını açıklayan projelerden biri olan Scroll, Polygon ve zkSync arasında kesinlikle en az bilineni diyebiliriz. Sadece birkaç hafta önce, platformda akıllı sözleşme dağıtımını sağlayan pre-alfa test ağına yükseltme yaptığını duyurdu. Bu yükseltme, geliştiricilere altyapıyla etkileşim kurma ve platformda sözleşme dağıtımını deneyimleme konusunda ilk deneyimlerini sağlıyor. Bu yükseltmeden kısa bir süre sonra Scroll’un, whitelist oluşturmadan tüm kullanıcılara açık daha kapsamlı bir alfa test ağı sunması bekleniyor.

EVM Uyumluluk Düzeyi: Polygon zkEVM gibi, Scroll da tamamen EVM eşdeğeri olmaya çalışıyor. Bu yaklaşım, daha önce tartışıldığı gibi, dApp geçişi ve araç desteği açısından faydaları olan her EVM işlem kodunun doğrudan uygulanmasını içerir. Bununla birlikte, Polygon gibi Scroll da, gelecekte eşdeğerlik elde etmeyi amaçlasalar da, seçtikleri tasarımla EVM eşdeğerliğini destekleme açısından henüz başarılı değildir.

Taiko

Geliştirme Durumu:  zkEVM’leri geliştiren tüm projeler, daha önce bahsedilen üç proje kadar uzun süreli veya iyi desteklenmiş değildir. Örneğin, şimdiye yukarıdakiler ile aralarında Taiko, gelişim açısından açık ara en son sırada yer alıyor. Proje, yalnızca birkaç hafta önce 7 Ekim 2022’de ilk kez teknik incelemesini paylaştı. Ek olarak, en son topluluk güncellemeleri, ekip eklemeleri ve çekirdek geliştirme (ör., işlem kodlarının uygulanması vb.) ile ilgili çeşitli haberler içeriyor. Bu proje ve muhtemelen diğer pek çok başka proje, gerçekten de henüz başlangıç aşamasında.

EVM Uyumluluk Düzeyi:  Twitter’larından Taiko, zvEVM’leri için uyumluluk yerine EVM eşdeğerliğine öncelik veriyor. zkSync 2.0 gibi projelerin aksine bunun geliştiriciler, kullanıcılar ve altyapı sağlayıcıları için benimseme konusunda en sorunsuz yolu oluşturduğuna inanıyorlar.

StarkNet

Geliştirme Durumu: Starkware, ZK-STARK teknolojisi konusunda öncüdür. StarkNet alpha, Kasım 2021’de Ethereum Mainnet’te piyasaya sürüldü ve yüzün üzerinde projenin geliştirilip platformda yayınlanmaya başladığını gördü.

StarkNet yazımıza buradan ulaşabilirsiniz!

EVM Uyumluluk Düzeyi: StarkNet, altyapısı ve sözleşmeleri (Solidity değil) için Cairo programlama dilini kullanır ve tek başına EVM uyumlu değildir. Ancak ekip, uyumluluk eklemek için aktif olarak yollar yaratıyor. Özellikle, Nethermind’in WARP projesi, Solidity’de yazılmış Ethereum tabanlı projelerin StarkNet’te dağıtım amacıyla kod tabanlarını Cairo’ya çevirmesini sağlayan bir Solidity to Cairo “aktarıcı” görevi görür. Warp eklentisi halen geliştirilme aşamasında, ancak yürürlüğe girdikten sonra StarkNet EVM’yi zkSync 2.0’a benzer derecede uyumlu hale getirecektir.

Ayrıca, sadece birkaç gün önce Starkware ekibi, Cairo’da yazılmış bir EVM olan Kakarot’u (~Kahire’ye benziyor) tanıttı. “Bir tür ZK-EVM emülatörü” olarak tanımlanan Kakarot, StarkNet üzerinde Ethereum akıllı sözleşmeleri çalıştırabilecek ve EVM uyumluluğunu genel olarak mevcut Polygon / Scroll seviyesine yükseltebileceği belirtiliyor.

Sonuç

Genel amaçlı tüm Rollup’lar mevcut Ethereum dApp’lerini ve  EVM araçlarını (ör. cüzdanlar, pazar yerleri vb.) ekosistemlerine geçirme niyetindedir. Bu hedeflerin her biri, kullanıcı benimsemesi açısından bireysel Rollup’lara büyük ölçüde yardımcı olur ve bu hedeflere ulaşmanın en basit yollarından biri, bir toplamanın EVM ile uyumlu olmasıdır. Özellikle, Optimistic Rollup’a kıyasla oldukça fazla kabul edilen ZK Rollup’lar için bu, bir “zkEVM” – yani, Ethereum ekosisteminin ortak arayüzleriyle uyumluluğu koruyan genel amaçlı bir Rollup anlamına gelir. Sıfır bilgi teknolojisini ve kanıtları çevreleyen karmaşıklık, bugüne kadar kanıtlanmış zkEVM’lere ulaşmamızı engellemiş olsa da, çeşitli projeler (vurgulanan) aktif olarak yenilik yapıyor ve şimdi bir zamanlar yıllar uzakta olduğu düşünülen şeyi gerçekleştirmenin eşiğinde.

Polygon, zkSync ve Scroll’un EthCC 2022’de işlevsel ZK-EVM’lere ulaşma yolunda önemli ilerleme kaydettiklerini duyurmasının ardından, Vitalik Buterin, genel amaçlı Rollup’ları mevcutlarla uyumlulukları açısından sınıflandırmak için birkaç geniş kategoriyi vurgulayan bir makale yayınladı. Örneğin, aşağıdaki Vitalik çizelgesinde, Polygon ve Scroll’un oluşturduğu zkEVM’ler mevcut formlarında (Tip 2’ye doğru inşa edilmelerine rağmen) ‘Tip 3’ olarak sınıflandırılırken, zkSync ve StarkNet (Warp eklentisi ile) Tip olarak kabul edilir. 4.

Vitalik’in yazısına göre, belirli bir tür veya derecedeki EVM uyumluluğuna sahip olmanın kesin olarak diğerlerinden daha iyi veya daha kötü olduğu anlamına gelmediğini çıkarabiliriz. Bunun yerine, bazı özelliklerden feragat edilmesi gerekmektedir. Daha az uyumlu Rollup’lar, yeni geliştiricileri çekmek söz konusu olduğunda bu belirli ekosistemi oluşturmayı zorlaştırabilir. Ancak aynı zamanda mevcut EVM altyapısından sapmalar daha hızlı kanıt oluşturma sürelerine sebep olabilir. Bu, ileriye dönük farklı projeleri analiz ederken akılda tutulması gereken bir noktadır.

Aslında, daha büyük oyuncular kendi ana ağlarına doğru ilerlemeye devam ettikçe ve teknoloji yavaş yavaş geliştikçe, önümüzdeki aylarda  kendi yaklaşımlarıyla sayısız projenin (Taiko gibi) piyasaya çıkacağını tahmin ediyoruz. Teknolojinin ne kadar yeni olduğu göz önüne alındığında, yenilikçi projelerin gelip bir giriş yapması için çok fazla alan var. Gelişmeleri takip etmek oldukça ilginç olacak.

Bu Yazıya Tepkiniz Ne Oldu?
  • 0
    alk_l_yorum
    Alkışlıyorum
  • 0
    be_endim
    Beğendim
  • 0
    d_nceliyim
    Düşünceliyim
  • 0
    be_enmedim
    Beğenmedim

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bültenimize Katılın

Hemen ücretsiz üye olun ve yeni güncellemelerden haberdar olan ilk kişi olun.