Defi Nedir?
Kelime açılımı olarak Decentralized Finance yani Merkeziyetsiz Finans demektir.
DeFi projeleri yani uygulamaları, günümüzde kullanmak zorunda olduğumuz bankaların tam tersi olarak tamamen merkeziyetsizdir. Şimdi bu konuyu biraz açarak merkeziyetsizliğin bize neler kazandırdığını ve merkezi finans sistemlerinin bize nelere mal olduğunu öğrenelim. Bankaları kısaca anlatarak, karşılığında defi projelerini daha iyi anlayabiliriz.
DeFi ve Bankaların Temel Farkları Nelerdir?
Herkesin de bildiği gibi paralarımızı saklamak, para transferi yapmak, borç almak ve vermek gibi temel finans işlemlerimizi yapmak için bankaları kullanmak zorundayız. Bankaların en büyük handikapları merkezi bir altyapı ile çalışmalarıdır. Yani bankalar devlet kontrolünde işlemler yapan, şahsi firmalara veya direk olarak devletlere ait fiziksel varlıklardır.
Bankalar, kişisel bilgilerimizi, dövizlerimizi, kıymetli varlıklarımızı ve bunlar üzerinde gerçekleştirdiğimiz işlemler gibi bütün bilgilerimizi kendi merkezi arşivlerinde ve datalarında saklamaktadır. Bankalar ve devletler bize ait bütün bilgilere istedikleri an erişebilmektir hatta finansal işlemlerimizi durdurma yetkilerine sahiptir. Ayrıca devletler, fiat para (tl, dolar, euro vb.) basımı ile banka faizlerini sürekli olarak kontrol altında tutarlar. Bankaların merkezi bir sistemde olması, fiat paraların ve faizlerin devlet kontrolünde olması bize sürekli olarak negatif etkiler yaratır. Örnek olarak; bankalarda tuttuğumuz varlıklar karşılığında hak ettiğimizden çok daha düşük faizler alırız, talep ettiğimiz krediler (borç para) devlet tarafından belirlenen özelliklere göre sınırlandırılır ve kişiden kişiye farklılık gösterecek şekilde, bankalar tarafından ödenir ve alınan kredilerin geri ödemesi bankalar tarafından belirlenen tarihlerde yapılmak zorundadır. Ayrıca bu işlemlerde sürekli olarak aracılar ve aracı kurumlar vardır (Devlet daireleri, noter vb. gibi) Aracı kurumlar da ekstra para yükümlülüğüne ve kişisel bilgi paylaşımına sebep olurlar. Bankalarda yaptığımız her işlemde devletlere vergi ödemek zorunda kalırız. İşlemlerimizde kullanmak zorunda olduğumuz ayrı ayrı bankalara ait banka kartları, kredi kartları gibi yan uygulamalar bile, her işlemde bizlere belli bir oranda para kaybı yaşatır.
Kısacası, bankalar tamamen merkezi bir yapıdadır, bilgilerimizi kendi altyapılarında saklarlar (insan kontrolüne tamamen açıktır), bize karşı sansürlü bilgi sunarlar ve her kullanımda bize pahalıya mal olurlar. Şimdi de günümüz teknolojisinin en büyük keşiflerinden olan DeFi sistemlerine bakalım.
Blockchain ağında ve insan etkisi dışında çalışan Defi projeleri, bankaların tersine, tamamen merkeziyetsizdir. Peki, nedir bu merkeziyetsiz yapı ve bize kazançları nelerdir?
Yaptığımız bütün işlemler, dijital ortamda akıllı sözleşmeler vasıtasıyla gerçekleşir. Akıllı sözleşmeler; dijital olarak kodlar ile şifrelenir ve insan müdahalesine kapalıdır. İnsan müdahalesine kapalıdır fakat sistemin en güzel özelliklerinden biri de herkese açık bir şekilde sözleşmeler tamamen şeffaftır yani bankaların aksine sansürsüzdür. Akıllı sözleşmelere ait kontrat adreslerine erişerek, yapılan işleme ait bütün bilgilere herkes ulaşabilir. (Cüzdan adresleri, işlem bilgileri vb. ) (Kontrat adres bilgilerinde insan isimleri gibi hiçbir kişisel bilgi bulunmaz)
Akıllı sözleşmelerin şeffaf olması ayrıca değiştirilemez oldukları anlamına da gelir. Yani bankaların ve devletlerin yapabileceği gibi işlemlerinize kimse müdahale edemez.
Bilgisayar ortamında bulunan bir bilginin yani akıllı sözleşmenin hacklenebileceği ve paranızı kaybedebileceğinizi sorduğunuzu hissediyoruz. Aslında böyle bir şey kripto dünyasında mümkün değil. En basit anlatım ile sistem şöyle çalışıyor. İlk bilmeniz gereken temel konu, bir blok zinciri oluşturan bloklar değiştirilemezler yani ağa bir kere yazıldığında geri dönüşü yoktur. Akıllı sözleşmeler oluştuğu anda bloğa işlenir ve sözleşme bilgileri ağda olan herkese iletilir ve belirli bir sürede kodlanarak sisteme yazılır. Kötü amaçlı biri yani hacker, yazılan bir sözleşmeye müdahale eder ve bir değişiklik yapar ise, ağdaki diğer kullanıcılardaki sözleşme bilgisi ile otomatik olarak eşleşmeyeceği için kabul görmeyecek ve direk olarak işleme alınmayacaktır.( Bu konu ve genel olarak akıllı sözleşmeler ile ilgili detaylı bilgiye Akıllı Sözleşmeler Nedir? Yazımızdan ulaşabilirsiniz)
DeFi uygulamaları vasıtasıyla yaptığınız, kripto para transferleri, swap(değişim), borç alma veya ağ üzerine kilitlediğiniz (deposit/stake) yani yatırdığınız kripto paralar ve karşılığında aldığınız faizler için, devletlere her hangi bir vergi ödemezsiniz. Defi uygulamaları, bankalar gibi merkezi ve fiziksel bir varlık olmadığı için, kira, maaş vb. yüksek giderleri yoktur ve bu sebebe bağlı olarak faizlerden yüksek kesintiler yapmazlar. Bu yüzdendir ki, faizler bankaların tersine yüksektir.
Ayrıca, uygulamalar üzerinden talep edeceğiniz krediler yani alacağınız borçlar, devlet müdahalesi olmadığı ve blockchain dünyasında kişisel bilgi talebi olmadığı için, herkes için aynı miktar ve özelliktedir. Kişiden kişiye farklılık göstermez.
Kullanıcıların yaptığı; kripto para yatırma, gönderme, swap veya borç alma gibi işlemlerde hiçbir aracı veya aracı kurum yoktur. Bundan dolayı ekstra bir aracı ödemesi yapılmaz veya banka işlemlerinde olduğu üzere aracı kurumlara ekstra bilgiler verilmez.
Finans sistemin asıl değeri olan kripto paraların da bazıları ve hatta en önemlileri merkeziyetsiz yapıdadır. Örnek olarak; kripto paraların babası diyebileceğimiz, bir kripto para birimi olan Bitcoin, kripto dünyasını baştan yaratan Ethereum altyapısının tokenı ETH ve stablecoin (1 $’a eşit) olan DAI merkeziyetsiz yapıdadır. Bu sebeple fiat paraların aksine, kripto paranın kendisi de merkeziyetsiz, şeffaf ve güvenli yapıdadır. Ayrıca merkeziyetsiz finans sistemlerinde kullanmak üzere DAI dışında tether(usdt), usdc, busd, pax, gusd gibi bir çok farklı stablecoin de bulunmaktadır ve bunlar sayesinde bir çok farklı ağ(eth, polygon, bsc vb.) üzerinde işlem yapmanıza olanak sağlar.
Defi uygulamalarının kullanımında, yani yapılan finansal işlemlerde sadece Gas Fee (gaz parası) ödemesi yapılır. Peki nedir bu gas fee? Akıllı sözleşmelerin yazılması sırasında, gas fee (gaz parası) adı verilen komisyon ödenmesi gerekir. Bu gas fee ‘ ler, sistemin çalışmasını sağlayan blokların oluşması için kodları çözen madenciler için ödüllerdir. Blockchain teknolojisinde her gün yaşanan büyük gelişmeler ile gas fee ödemeleri sürekli düşmektedir.
Buraya kadar defi (merkeziyetsiz finans) sisteminin temel yapısını anlattık. Bundan sonrasında, sistemin çalışmasını sağlayan merkeziyetsiz finans uygulamalarından bazılarına kısaca değinelim. Uygulamaların temel farklılıkları ve kullanıcılarına sundukları farklardan bahsedelim.
DeFi Uygulamaları
İlk sırada sayabileceğimiz uygulamalar, DEX (Decentralized Exchange) yani merkeziyetsiz borsalardır. En temel özellik olarak, bu borsalar üzerinden kripto para alım-satım işlemleri yapabilirsiniz. Ayrıca faiz kazanımı için, uygulamalar üzerinde oluşturulan havuzlara, kripto paralarınızı yatırabilir ve karşılığında faiz kazanabilirsiniz. Yapılan tüm bu işlemlerin hepsi (para değişimi, para transferi, havuz kurma, havuza para yatırma vb.) akıllı sözleşmeler vasıtasıyla tamamen dijital ortamda oluşur. Ethereum ağı üzerinde kurulan en büyük merkeziyetsiz borsa uygulaması şuan için Uniswap ’tır. ETH ağı üzerinde irili ufaklı birçok farklı merkeziyetsiz borsa bulunmaktadır. Borsalarda bulunan havuzların büyüklüğü ile faiz seviyeleri belirlendiği için, farklı borsalarda farklı faiz getiri alternatifleri oluşmaktadır. Ayrıca diğer ağlarda da (polygon vb. ) merkeziyetsiz borsa uygulamaları vardır ve her geçen gün sayıları artmaktadır. Farklı ağların artışı ile bu ağlar üzerinde geliştirilen kripto paraların da borsalarda işlenmesi yani faiz getirisi oluşmaya başlamıştır. Alternatifler arttıkça gas fee ücretleri düşmekte ve faiz getirileri artmaktadır.
Bir diğer merkeziyetsiz finans uygulamaları grubu da borç verip-almanıza olanak sağlayan uygulamalardır. Kripto paralarınızı uygulama üzerinde stake ederek (para yatırma/deposit) diğer kullanıcıların borç almalarına olanak sağlarsınız. Stake edenler yani borç verenler, değişen oranlarda faiz kazanmaktadır. Yatırımcılar bu kazanılan faizleri, stablecoin (dai, usdt, usdc vb.) olarak almaktadır. Bir başka deyişle, kripto paranızı bu uygulamalar üzerinde stake ederek, paranızı realize etmiş olursunuz. Diğer taraftan, kullanıcılar ellerindeki kripto paraları teminat göstererek karşılığında sabit olarak belirlenmiş bir yüzdede stablecoin ödünç almaktadır. (Örn. 100 $ değerinde ETH yatırarak 80 $ değerinde DAI borç alırsınız) Bu sayede kullanıcılar kripto paralarını satmak zorunda kalmadan, sisteme teminat göstermek şartıyla stablecoin borç alarak, borsalarda yaptıkları işlemlerine devam edebilirler. Bu uygulamaların en büyüğü, Ethereum alt yapısında çalışan AAVE ‘dir. AAVE, Compound, Maker, Curve, Synthetix vb. bir çok defi uygulaması içerisinde, milyarlarca dolar değerinde kripto para yatırımı vardır ve blockchain teknolojisinin gelişmesiyle her geçen gün bu değer artmaktadır.
DeFi projelerinin detaylı incelemeleri için, diğer yazılarımızı da okumayı unutmayın.
AAVE projesini daha detaylı incelemek için yazımızı okuyabilirsiniz.
